İsmail Hakkı Bursevî'nin "Şu on grup insan aldanmıştır" şeklinde ifade ettiği bu konular, insanın dünya hayatında ve ahirete hazırlık sürecinde yapması gereken doğru adımlar ve yanlış yaklaşımları vurgulamaktadır. İşte İsmail Hakkı Bursevî'nin belirttiği o on grup insanın durumları:
-
Allâh’ın kendisini yarattığını bilen, fakat O’na kulluk etmeyen: İnsan, yaratıcısını tanır ve varlığını bilir, ancak O'na gerektiği şekilde ibadet etmeyi ihmal eder.
-
Allâh’ın kendisini rızıklandırdığına inanan, fakat O’na güvenmeyen ve onunla tatmin olmayan: Rızkın Allah tarafından verildiğine inanır, ama yine de Allah'a güvenmeyip çeşitli dünyevi güvencelere bel bağlar.
-
Dünyanın geçici olduğunu bilen, fakat yine ona aldanan: Dünyanın geçici ve fanî olduğunu bilir, ancak yine de dünyevi hırslarına kapılır ve ona aşırı derecede bağlanır.
-
Vârislerinin kendisine düşman olacağını bilen, yine de onlar için mal toplayan: Mirasçılarının kendisine karşı olacağını bilir, ama yine de dünyalık kazanmak için mal biriktirir.
-
Ölümün kendisine yaklaşmakta olduğunu gördüğü hâlde ona hazırlık yapmayan: Ölümünün yaklaştığını fark eder, ama ahiret için gerekli hazırlıkları yapmaz.
-
Kabre gireceğine inanan, fakat onun imarına çalışmayan: Kabir hayatının gerçek olduğuna inanır, ama ölüm sonrası hayat için gerekli hazırlıkları yapmaz.
-
Hak sâhibinin kendisini hesaba çekeceğini bildiği hâlde ona delil hazırlamayan: Allah'ın hesap gününde kendisini sorguya çekeceğini bilir, ama bu hesap için hazırlık yapmaz.
-
Sırattan geçeceğini bildiği hâlde günahını hafifletmeyen: Sırat köprüsünden geçeceğini bilir, ama günahlarını affettirmek için gerekli olan tövbe ve ibadetleri yapmaz.
-
Cehennemin günahkârların yurdu olduğunu bildiği hâlde günahlardan sakınmayan: Cehennemin günahkarların yeri olduğunu bilir, ama günahlardan kaçınmaz ve kötü işlerden uzak durmaz.
-
Cennetin iyilerin yurdu olduğunu bildiği hâlde iyi ameller işlemeyen: Cennetin iyi insanların yeri olduğunu bilir, ama iyi ameller yapmak için çaba göstermez ve iyilikleri ihmal eder.
Bu gruplar, İsmail Hakkı Bursevî'nin vurguladığı gibi, dünya hayatında insanın akıbetini etkileyen yanlış inanç ve davranışları temsil etmektedir. Oysa kişi, ahirete inançlı bir şekilde hazırlık yapmalı, iyi ameller işlemeli ve Allah'a yönelmeli ki, hesap günü için hazırlıklı olabilsin.
