Kızamık hastalığı, aşıyla önlenebilen ancak ciddi sağlık sorunlarına yol açabilen bir hastalıktır. İlk aşı dozu genellikle bebekler 9 aylıkken yapılır. Ancak tek doz aşının yeterli olmadığını belirtmek gerekir; bağışıklık kazanmak için en az 2 doz aşı gereklidir. Özellikle gelişmemiş ülkelerde tüm çocukların aşılanamadığı durumlarda, 5 yaş altındaki çocuklar için kızamığın en yaygın ölüm nedeni olduğunu belirtmeden önce "Kızamık nedir?" sorusuna cevap vermek önemlidir.
Kızamık, çocukluk çağında yaygın bir hastalık olmakla birlikte her yaş grubunda görülebilir. Hastalığın bulaşma yolu insandan insana olduğundan, insandan insana yayılma şekli hâkimdir. Tıbbi terimle "rubeola" ya da "morbilli" olarak da anılan kızamık, viral bir solunum sistemi enfeksiyonudur. Dünya genelinde yaygın olarak görülen bu hastalık son derece bulaşıcıdır ve ciddi komplikasyonlara neden olabilir.
Aşılama yapılmayan bölgelerde salgınlar sıkça yaşanır. Bu nedenle, her yıl yaklaşık 1 milyon çocuğun kızamık nedeniyle hayatını kaybettiği tahmin edilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre, ölümcül vakaların yıllık sayısı 2.6 milyon civarındadır ve bu vakaların tamamı aşılanmamış bireylerden oluşur.
Kızamık virüsü, paramyxoviridae ailesine ait olan rubeola virüsüdür ve RNA tabanlı bir virüstür. Bu virüsün insanları enfekte etme kabiliyeti vardır. Ancak virüs, 20 derecenin altındaki veya 37 derecenin üzerindeki sıcaklıklara, ultraviyole ışınlara ve pH değişikliklerine karşı duyarlıdır. Virüs, havada yaklaşık 1 saat süreyle asılı kalabilir ve bu süre içinde havanın solunmasıyla bulaşabilir.
Enfekte bir kişinin öksürmesi, hapşırması gibi temaslar veya enfekte kişiyle fiziksel temas, hastalığın bulaşmasına neden olabilir.
Kızamığın Bulaşma Yolları ve Yapısı: Bir RNA Virüsü
Kızamık hastalığının nedeni olan rubeola virüsü, paramyxoviridae ailesinin bir üyesi olan morbillivirus virüs türüne aittir. RNA tabanlı bir virüs olan kızamık virüsü oldukça bulaşıcıdır ve hastalığın tek bulaşma kaynağı insandır.
Enfekte bir kişiden kaynaklanan kızamık virüsü, konuşma, öksürme veya hapşırma sırasında havaya saçılan tükürük damlacıkları yoluyla sağlıklı bir kişiye bulaşabilir. Bu damlacıkların havada asılı kalma süresi bir saate kadar ulaşabilir. Bu nedenle, solunum teması kızamığın bulaşmasında kritik bir rol oynar.
Enfekte bir kişinin kullandığı havlu, çamaşır, tabak, çatal veya oyuncak gibi nesnelere sağlıklı bir kişi dokunduğunda, bulaşma riski artar. Eğer sağlıklı kişi bu nesneleri temas ettikten sonra ellerini yıkamadan ağzına, burnuna veya gözüne götürürse, kızamık virüsü bulaşabilir. Virüs, vücuda girdiğinde genellikle boğaz ile burunun birleştiği bölgeden (nazofarenks epiteli) girer ve buradan lenf bezlerine ulaşır.
Virüs, dolaşım sistemi vasıtasıyla vücudu dolaşarak çeşitli organlardaki hücre sistemlerine yayılır ve burada çoğalmaya başlar. Hastalığın 15 ila 17. günleri arasında hümoral ve immün sistemin yanıtıyla virüsün çoğalması durdurulur ve hastalık kontrol altına alınır.
Kızamık, bulaşıcılığı yüksek bir hastalık olduğundan, aşılamanın önemi büyüktür. Aşılar sayesinde kızamık hastalığının yayılması önlenir ve ciddi komplikasyonlar engellenir.
Kızamık Tanısı ve Tedavisi: Hekim Muayenesi ve İlaçlar
Kızamık hastalığının tanısının genellikle hekim muayenesiyle konulabildiği bir gerçektir. Hekim, özellikle karakteristik deri döküntüsü ve ağız içi lezyonları gibi belirtileri gördüğünde tanı koyabilir. Ancak hastalığın kesin teşhisini doğrulamak ve diğer hastalıkları ekarte etmek amacıyla hekim laboratuvar testleri isteyebilir.
Laboratuvar sonuçları ve klinik bulguların birleşimiyle kızamık tanısı kesinleştirilir. Kızamığın yayılmasını engellemek için aşı yöntemleri mevcut olsa da hastalığın spesifik bir tedavisi bulunmamaktadır. Bununla birlikte, hastanın belirtilerini hafifletmek amacıyla hekim ateşi kontrol altına almak için ilaçlar reçete edebilir.
Kızamık nedeniyle ortaya çıkan komplikasyonlar, örneğin kulak enfeksiyonu veya zatürre gibi durumlar söz konusu olduğunda, hekim antibiyotik tedavisi önerebilir. Hastanın belirtilerinin şiddetini azaltmak için A vitamini takviyeleri de kullanılabilir. Tedavi yöntemleri hastanın durumuna bağlı olarak değişebilir ve hekimin önerilerine göre hareket edilmesi önemlidir.
Eğer siz veya çocuğunuz henüz kızamık aşısı yaptırmadıysanız, en yakın sağlık kuruluşuna başvurarak aşı yaptırabilir ve kızamıktan korunabilirsiniz. Aşılama, hastalığın yayılmasını engellemek ve ciddi komplikasyonları önlmek için etkili bir yöntemdir.
Doktora başvurulması gereken durumlar nelerdir?
- Çocuğunuz kızamık geçiriyor ve öksürüğü giderek kötüleşiyor veya balgam çıkarıyorsa. Bu durumda virüslere bağlı zatürree (pnömoni) gelişmiş olabilir.
- Çocuğunuz kızamık geçiriyor ve döküntü başladıktan sonraki hafta içinde sürekli uyku eğilimindeyse, huzursuz ve gerginse, sayıklıyorsa veya şiddetli kasılmaları varsa. Bu durumda beyin iltihabı gelişmiş olabilir.
- Çocuğunuz kızamık geçiriyor ve aynı zamanda da işitme güçlüğü veya kulak ağrısı çekiyorsa. Bu durumda orta kulak iltihabı gelişmiş olabilir.
