Genellikle engelli bireylerin çalışma koşulları, engelli olmayan kişilere kıyasla daha zorlu olabilir.
Engelli Emeklilik Nedir?
Engelli emeklilik, vergi indirimi oranı ve çalışma gücü kaybı oranına bağlı olarak %40 veya daha fazla engelli raporu bulunan bireylere, yaş veya prim şartı olmaksızın emeklilik hakkı tanıyan bir sistemdir. Bu sistem, engelli bireylerin çalışma hayatında kazandıkları sigortalılık süreleri ve engellilik durumlarına göre emekli olmalarını kolaylaştırır.
Engelli Emeklilik Şartları Nelerdir?
Engelli emeklilik şartlarını sağlamak için öncelikle kişinin tam teşekküllü hastanelerden engelli raporu alması gereklidir. Şartlar şunlardır:
- Sigorta süresi
- Prim gün sayısı
- Engelli raporu (Vergi indirimi oranı ve çalışma gücü kaybı oranı olarak %40)
Engelli raporunun alınması ile beraber gerekli şartları taşıması durumunda engelli erken emekliliğe hak kazanılır. Engelli kişiler yukarıdaki şartları sağladıktan sonra ne zaman emekli olabileceklerini engelli emeklilik şartları tablosu üzerinden emeklilik durumunu sorgulayabilir.
Engelli Emeklilik Tablosu
Engelli emeklilik tablosu, kişinin hangi şartlara ve derecelere göre emekli olacağını gösterir. Engelli prim gün sayısı, engelli kişilerin emekli olmak için belirli bir gün sayısını doldurmakla yükümlü oldukları bir kriterdir.
2008 ve Öncesi
| İşe Başlama Tarihi | %80 üzeri | %60-%79 | %40-%59 |
|---|---|---|---|
| 15.08.1991 ve öncesi | 15 Yıl-3600 Prim Gün | 5 Yıl-3600 Prim Gün | 15 Yıl-3600 Prim Gün |
| ... (Tablonun devamı) | ... | ... | ... |
2008 ve Sonrası
| İşe Başlama Tarihi | 1.Derece %60 ve üzeri | 2.Derece %50-%59 | 3.Derece %40-%49 |
|---|---|---|---|
| 01.10.2008-31.12.2008 | 15 Yıl-3700 Prim Gün | 16 Yıl-3700 Prim Gün | 18 Yıl-4100 Prim Gün |
| ... (Tablonun devamı) | ... | ... | ... |
Bağkur Engelli Emeklilik Şartları
Bağkurlular, yani esnaf olan engelliler için 1 Ekim 2008'den itibaren geçerli olan bağkur engelli emeklilik şartları şu şekildedir:
| Oran/Derece | 1.Derece %60 ve üzeri | 2.Derece %50-%59 | 3.Derece %40-%59 |
|---|---|---|---|
| 15 yıl, 3 bin 960 gün | 16 yıl, 4 bin 320 gün | 18 yıl, 4 bin 680 gün |
SSK Engelli Emeklilik Şartları
5510 sayılı Kanunun ilgili maddeleri uyarınca engelli erken emeklilik yasalarca korunmaktadır. Engelli erken emeklilikten faydalanmak isteyen kişiler, öncelikle engelli raporu almalı, engelli olduğunu yasal olarak ispatlamalı ve engelli sağlık raporuna sahip olmalıdır.
Engelli erken emeklilik için çalışma gücü kaybı oranları:
- Hafif düzeyde çalışma gücü kaybı: %40-49 arası
- Orta düzeyde çalışma gücü kaybı: %50-59 arası
- Ağır düzeyde çalışma gücü kaybı: En az %60
Son olarak, 28 Eylül 2021 tarihinde yayınlanan SGK Maluliyet ve Çalışma gücü kaybı tespiti işlemleri yönetmeliği, bu şartları belirlemek için güncellenmiştir. Hafif, orta ve ağır düzeyde çalışma gücü ifadeleri, güncellenen hastalık listeleri ile birlikte kullanılmaktadır.
Sigorta başlangıç tarihleri 1 Ekim 2008 tarihinden önce olan 4A sigortalıları, bu yönetmelik kapsamı dışında tutulmaktadır. Yönetmelik, Balthazard uygulamasının kaldırıldığını ve artık erken emeklilik için oran tespitinde en büyük tek hastalığın esas alınacağını belirtmektedir. Sağlık kurulu raporlarında birden fazla hastalık bulunması durumunda, değerlendirmede en ağır sekelin dikkate alınacağı ve Balthazard formülünün uygulanmayacağı vurgulanmaktadır.
Örnek vermek gerekirse, bugün birden fazla hastalık ile %40-50 oranında engelli olan bireyler, erken emeklilik hakkından olumsuz etkilenecektir. 01 Ekim 2008 öncesi 4A sigorta koluna girişi olan kişiler ise "engelli emeklilik şartlarını yerine getirenler" olarak kabul edilir ve vergi indirimi belgesi ile emekli olabilirler. Vergi indirimi belgesi, erişkinler için engellilik değerlendirmesi hakkında ki yönetmeliğe göre düzenlenen engelli raporuna istinaden değerlendirilir.
Erişkinler için engellilik değerlendirmesi hakkındaki yönetmeliğe göre birden fazla hastalığı/engelliliği olanlar için Balthazard formülü kullanılmaktadır.
SGK Hastalık Listesi
Yönetmeliğin amacı, 31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu kapsamında sigortalı sayılan bireylerin maluliyet, çalışma gücü kaybı ve erken yaşlanma durumları ile bunların bakmakla yükümlü oldukları veya hak sahibi çocuklarının maluliyet ve başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede ağır engellilik durumlarının tespitine ve bu tespitlerde esas alınacak sağlık kurulu raporlarına ilişkin usul ve esasları düzenlemektir.
1 Ekim 2008 öncesi ve sonrası engelli emeklilik şartları arasındaki farklılıkların temel nedeni, emeklilik sisteminde yapılan düzenlemelerdir. Bu farklılıklar, sigorta başlangıç tarihlerine, çalışma koşullarına ve emeklilik haklarına etki etmektedir. İşte bu farklılıkları anlatan bir açıklama:
-
Sigorta Başlangıç Tarihleri:
- 01 Ekim 2008 Öncesi: Bu dönemde sigorta başlangıç tarihine göre emekli olanlar, emekli maaşı alarak çalışabilirler ve SSK şartlarını sağlayarak vergi indirimi belgesiyle emekli olabilirler.
- 01 Ekim 2008 Sonrası: Bu dönemde sigorta başlangıç tarihine göre emekli olanlar, emekli olduktan sonra emekli maaşı alarak (Malullük ve yaşlılık aylığı alanlar) çalışmayacaklardır. Emeklilik için maluliyet ve çalışma gücü kaybı tespiti işlemleri yönetmeliğine uygun şekilde emekli olacaklardır.
-
Engelli Emeklilik İşlemleri:
- 01 Ekim 2008 Öncesi: Vergi indirimi belgesi ile emekli olma imkanı bulunmaktadır, ancak Balthazard formülü kullanılarak birden fazla hastalık/engellilik durumu değerlendirilir.
- 01 Ekim 2008 Sonrası: Engelli raporu oranı, tek hastalık/engellilik durumunda %40 ve üzeri çalışma gücü kaybını göstermelidir. Balthazard formülü kullanılmayacak ve en ağır sekel dikkate alınacaktır.
-
Emeklilik Maaşı Düşük Olur mu?:
- Engelli emeklilik şartlarını sağlayan kişiler, emekli aylıkları hesaplanırken 5.400 gün ödeme yapmış gibi değerlendirilir. Bu nedenle engelli emekli maaşı ile normal emekli maaşı arasında herhangi bir fark bulunmamaktadır.
-
Engelli Çocuğu Olan Anne ve Babalar:
- Engelli çocuğu olan anneler, erken emeklilik hakkını kazandıktan sonra çalıştıkları her gün 1.25 olarak hesaplanacaktır. Ancak bu haktan babalar maalesef faydalanamamaktadır.
Bu açıklamalar, 1 Ekim 2008 öncesi ve sonrası emeklilik şartları arasındaki temel farkları özetlemektedir. Engelli emeklilik süreçlerindeki değişiklikler, sistemdeki gelişmelere ve düzenlemelere bağlı olarak ortaya çıkmıştır.