ÇÖLYAK HASTALIĞI NEDİR?
Çölyak, ince bağırsak hastalığıdır ve bu durum, buğday, arpa, çavdar gibi tahıllardaki gluten adı verilen proteinlere karşı alerjik bir reaksiyonla ince bağırsak başlangıç bölgesinin anatomik yapısının değişmesi sonucu ortaya çıkan bir emilim bozukluğunu ifade eder.
ÇÖLYAK HASTALIĞI BELİRTİLERİ NELERDİR?
Çölyak hastalığı, her hasta için aynı belirtileri göstermeyebilir. Belirtiler bazı hastalarda çocukluk döneminde ortaya çıkarken, diğerlerinde ise yetişkinlik döneminde görülebilir. Yapılan araştırmalar, uzun süre anne sütü alan çocuklarda çölyak hastalığının belirtilerinin daha geç ortaya çıkabildiğini desteklemektedir. Ayrıca, gluten içeren besinlerin tüketilmeye başlandığı yaş ve alınan gluten miktarı da hastalığın belirtileri üzerinde etkili olabilir. Dolayısıyla, hastalığın belirtileri ve başlama zamanı bireyler arasında büyük farklılık gösterebilir.
Çölyak Hastalığının Yetişkinler Üzerindeki Belirtileri
Yetişkinlerde sindirim ile ilgili belirtilerin ortaya çıkma olasılığı daha düşüktür. Yetişkin hastaların ortalama üçte biri ishal sorunu yaşamaktadır ve belirtiler şu şekilde sıralanabilir:
- Açıklanamayan demir eksikliği anemisi
- Yorgunluk
- Kemik veya eklem ağrısı
- Artrit
- Osteoporoz veya osteopeni (kemik kaybı)
- Karaciğer ve safra yolları hastalıkları
- Depresyon veya anksiyete
- Periferik nöropati (ellerde ve ayaklarda karıncalanma, uyuşma veya ağrı) veya migren
- Kadınlarda adet düzensizliği, kısırlık veya tekrarlayan düşük
- Ağız içinde yaralar
- Ciltte kaşıntılı deri döküntüsü
Çölyak Hastalığının Çocuklar Üzerindeki Belirtileri
Genellikle 1 yaşından sonra gluten içeren besinlerin tüketilmeye başlanması ile birlikte ilk belirtiler ortaya çıkmaktadır.
- Bulantı, kusma
- Kronik ishal, kabızlık
- Halsizlik
- Kilo kaybı
- Yorgunluk
- Sinirlilik ve davranış bozuklukları
- Büyümede gecikme
- Boyda yaşa göre kısalık
- Öne doğru çıkıntılı karın
- Sertleşmiş kaslar
- Miktar olarak fazla, sık ve kötü kokan dışkı (gaita) görülür
İleri dönemde ise;
- Ödem,
- Çocukta mutsuz görünüm,
- Ağlamaya eğilim,
- Dikkat eksikliği,
- Hiperaktivite,
- Kemik ağrıları,
- Kan kalsiyum düzeyinde azalma,
- Deri üzerinde hafif sıyrıklarla oluşan kanamalar
- Yağda eriyen vitaminlerin (A,D,E,K) eksikliğine bağlı bulgular ile devam etmektedir.
ÇÖLYAK HASTALIĞI NEDEN OLUR?
Çölyak hastalığı genetik bir temele sahiptir. Bu hastalığı olan bireylerin 1. derece akrabalarının çölyak hastalığına yakalanma riski yaklaşık olarak %10 oranındadır. Tanı ve tedavi sürecinin gecikmesi, yetersiz beslenme ve diğer komplikasyonların gelişme riskini artırabilir. Zaman zaman çölyak hastalığı, ameliyat, hamilelik, doğum, viral enfeksiyon veya yoğun duygusal stres gibi nedenlerle de ortaya çıkabilir veya tetiklenebilir.
ÇÖLYAK HASTALIĞI ÇEŞİTLERİ NELERDİR?
Çölyak hastalığı, farklı belirtilerle ve varyasyonlarla ortaya çıkabilen bir hastalıktır. Belirtiler bazı kişilerde daha açıkça görülürken, diğerlerinde hafif bir seyir gösterebilir. Bu nedenle çölyak hastalığı, tipik (klasik), potansiyel ve sessiz olarak sınıflandırılabilir.
Tipik (Klasik) Çölyak Tipik çölyak hastalığı olarak da adlandırılan bu çeşit, gluten tüketimi sonrasında ortaya çıkan ve en yaygın görülen formudur. Kusma, ishal, iştahsızlık, halsizlik, eklem ağrıları ve kaşıntı gibi belirtileri içerir. Klasik çölyak hastalığı genellikle 6-24 aylık bebeklerde görülür.
Potansiyel Çölyak Hastalığı Potansiyel çölyak hastalığı, belirtileri olmasa bile yapılan testler sonucu çölyak hastalığı teşhisi konulan ve ailesinde çölyak hastalığı öyküsü bulunan kişileri kapsar. Bu tür çölyak hastalarının, düzenli aralıklarla uzman doktora danışarak takip edilmeleri önemlidir.
Non-Çölyak Gluten Hassasiyeti Non-çölyak gluten hassasiyeti, çölyak hastalığına benzer belirtiler gösteren ancak kan testlerinde çölyak hastalığına işaret eden antikorların bulunmadığı kişilerde görülebilir. Bu kişiler de çölyak hastaları gibi gluten içermeyen bir diyet uygulamaları gerekebilir.
ÇÖLYAK HASTALIĞININ TEDAVİSİ VAR MI?
Çölyak hastalığının tedavisi, kişinin ömür boyu buğday, arpa, çavdar ve yulaf gibi gluten içeren gıdalardan uzak durarak glutensiz bir diyet benimsemesini gerektirir. Glutenin dahi küçük miktarlarının zararlı olabileceği unutulmamalıdır. Çünkü gluten içeren birçok ürün mevcut olduğundan, market alışverişlerinde ürün içerikleri titizlikle incelenmelidir. Bu, çölyak hastaları için tek etkili tedavi yöntemidir ve ömür boyu sürdürülmelidir.
Glutensiz diyete başlandığında, genellikle 24 saat içinde klinik belirtilerde düzelme görülür, iştah açılır ve birkaç ay içinde kilo alımı sağlanır. Bağırsak mukozasındaki hasarın ilerlemesi, genellikle 3 ila 14 gün içinde durur ve çocuklarda 3 ila 6 ay, yetişkinlerde ise 1 ila 2 yıl içinde tam iyileşme ve besin emiliminin normale dönmesi beklenir. Ayrıca enerjiyi artırmak amacıyla bebeklerin mamalarına ve çocuk ile yetişkinlerin yemeklerine orta zincirli yağ asitleri eklemek de faydalı olabilir.
Gluten içeren besinler şunlar olabilir:
- Ekmek, simit, lavaş, pide gibi hamur ürünleri
- Kek ve pasta gibi tatlı ürünler
- Malt içeren yiyecekler ve içecekler
- İşlenmiş et ürünleri, cips ve patates kızartmaları
- Kuruyemişler
- Bulgur, kuskus, makarna gibi tahıllar
- Salata soslarında da gluten bulunabilir.
Gluten içermeyen besinler şunlar olabilir:
- Tüm sebzeler
- Tüm meyveler
- Tüm bakliyatlar
- Katkısız katı ve sıvı yağlar
- Yumurta
- Bal ve reçel
- Zeytin, et, balık, tavuk gibi ürünler (bu ürünler daha önce unla kızartılmamış ve işleme tabi tutulmamış olmalıdır)
- Una batırılmamış konserve çeşitleri
- Mısır, pirinç, patates gibi besinler ve buğday unu yerine kullanılabilen alternatif unlar (kestane unu, nohut unu, soya unu, üzüm çekirdeği unu)
- Evde çekilmiş güvenli baharatlar.
Çölyak hastalarının tüketmemesi gereken besinler nelerdir?
- Buğday, arpa, çavdar ve yulaf gibi hububat ve işlenmiş bazı ürünler,
- Galeta unu ile kızartılmış tavuk, balık gibi et ürünleri,
- Malt kullanılan içecekler,
- Gluten içeren hazır çorbalar, köfte, pane harçları gibi hazır çeşniler
- Sirke, çikolata, puding, sakız, ketçap, mayonez, dondurma gibi gıdaların gluten içerenleri,
- Tuzlu, soslu kuruyemişler, glutenle yapıştırıldığı için yasaktır. Ancak bunların glutenle işlem görmemiş hali, gluten içermeyen kuruyemişler serbesttir.